Bikoizketarako irizpideak finkatzen (01/11)

Sortzailea Arsenicum, 2017ko Otsailaren 07a, 22:51:54

« Aurrekoa - Hurrengoa »

0 erabiltzaile guztira eta 1 Bisitari erabiltzaile gai hau ikusten ari dira.

Arsenicum

Asier Larrinaga Larrazabal / Hizkuntza / 2003-06-25 / 06:53

Hogei bat urte dira kanpoan egindako filmak, telesailak, dokumentalak eta bestelako telebista-programak euskaraz jartzen hasi ginela.

Bikoiztea ez da lan erraza, eta hedabideetan ia ezerezetik hasi behar izan zuen hiztun-komunitate batentzat are gaitzagoa izan da. Orain dela hogei urte gurean ez zegoen ez bikoizketa-aktorerik, ez ikus-entzunezko itzultzailerik, ez egokitzailerik, ez aretoko zuzendaririk, ez ezer. Harrigarria da zelan antolatu dugun hain denbora gutxian hain azpiegitura handia.


Gure hizkuntza, gainera, batere trebatu barik zegoen halako zereginetan. Berriro ere esan beharra dago harrigarria dela hain denbora gutxian halako hizkuntza-kalitatera heldu izana.

Hala ere, aurrera egin beharra dago, ez iritsitako kalitateari nahi baino apalago deritzogulako, baizik ikus-entzunezko hizkera etengabeko eboluzioan doalako. Orain arte mila arazori erantzun diegu: zelan eman euskal izena dokumentaletan azaltzen zaizkigun ehunka bizidunei? Zelan erreproduzitu euskaraz Estatu Batuetako epaiketak? Zelan aipatu beste herrialde batzuetako kultur erreferentziak?... Hemendik aurrera sortuko zaizkigun arazoak ez dira gutxiago izango, ezta samurragoak ere.

Bikoizketako lanean astirik eza izaten da gaitzik gaitzena. Gurean baino askoz gehiago bikoizten den hizkuntzetan ere antzematen da, eta ondorioak denontzat dira antzekoak: arazo berari behin baino gehiagotan heldu behar izatea, arlo honetan sartu berri direnentzat erreferentzia-materialik ez egotea, arazo batzuei behar bezalako arreta ez ematea, eta abar.

Horregatik, Euskal Telebistako eta Edertrack, Irusoin eta K2000 bikoizketa-estudioetako hizkuntza-arduradunek beharrezko ikusi dugu gure esperientzia eta gure gogoetak sistematizatzea eta idatziz jasotzea. 2003ko martxoan atera dugu lehen saioari dagokion orria, eta eragozpenik ez bada, gure asmoa urtean hiru saio egitea da.

Gaiak lau ataletan banatzea pentsatu dugu: Erdaretatik euskarara, Hizkuntza gaiak, Hizkerak, eta Paperetik ahora. Azalpenak emateko darabiltzagun adibideak gidoietatik jasota daude, bere horretan edo apur bat moldatuta. Horregatik daude gehienak ingelesez.

Eskerrak eman nahi dizkiogu Azpeitiko Euskara Patronatuari, "Iritzi-muinetik" sare-aldizkari elektronikoaren bitartez zuengana guztiengana iristeko modua eskaintzeagatik, eta zuei ere eskerrak eman nahi dizkizuegu aldez aurretik, zuen ohar, iritzi eta iruzkinak jakinarazteagatik.

Erdaretatik euskarara

Gauza jakina da hainbat hitz multzo ezin direla osagaiz osagai itzuli: «rest room» (komuna), «to pull somebody's leg» (norbaiti adarra jo), «mother-in-law» (amaginarreba), «the pot calls the kettle "black"» (zozoak beleari "ipurbeltz")... Era horretakoak ditugu hitz konposatu batzuk, lokuzioak, atsotitzak eta abar.

Esaldi asko ere ez dira hitzez hitz itzuli behar. Ingelesez modu batean adierazita dagoena, askotan euskaraz beste modu batean adierazten dugu. Automatikoki ere ezin dugu jokatu, kasuan-kasuan testuinguruak argitzen baitigu zer adierazi nahi den.

Let me + aditza

Euskaraz ez dugu «utzi asmatzen» edo antzekoetara jotzen.

•   Let me know.
o   Esaidazu.
o   Abisaidazu.
o   ...
•   Let me guess.
o   Ea asmatzen dudan.
o   Baietz asmatu.
o   ...
•   - What did you see when you looked beyond her pain?
- Beyond her pain? Let me think. Oh, yes, it was her face.
o   - Zer ikusi zenuen haren samina baino harago begiratu zenuenean?
- Harago begiratu nuenean? Harago? Bai, ba, haren aurpegia.

Jakina, proposamen bat egiten digutenean, edo ondo hausnartu behar dugun erantzuna eman baino lehen, ez dago lekuz kanpo pentsatzeko astia eskatzea: «utzi pentsatzen», «pentsatu (egin) behar dut»...


Do you mind...?

Kortesiazko esapide horren ordaina ez da «axola dizu» egitura.

•   Do you mind to say few words when we get there?
o   Hitz batzuk esango dituzu, mesedez, hara heltzen garenean?

•   Do you mind if I open the window?
o   Leihoa ireki dezaket?
o   Leihoa irekitzerik badut?

Kortesiazko formula ez denean, euskaraz normalean baldintzara edo antzeko menperatu batera jotzen dugu esaldia osatzeko. Baita -tzea nominalizaziora ere, baina oso gutxitan -tzeak nominalizaziora.

•   Don't you mind sharing your pond, do you?
o   Axola dizu zure putzua erabiltzen badugu?
o   Utziko zure putzua erabiltzen, bai?

•   Oso pertsona txukuna da, eta etxean ez du hauts-izpirik nahi. Ez dio axola guztia berak bakarrik garbitu behar badu ere.
•   - Behin etorriko gure etxera, eta gazta zati bat baino ez daukagu.
- Ez dio batere inporta, afaldu gabe ere.
•   Ez dit axola hemen edo han bizi, euskaraz edo gaztelaniaz hitz egin.
•   Begiak beltzak, zuriak zein urdinak izan arren, ez zion ardura.
•   Axola zaizu ni ere zuekin joatea?

Could you...?

Kortesiazko formula bat da, eskariak egiteko.
•   Before you're going, could you close the door, please?
o   Alde egin baino lehen, itxiko duzu atea, mesedez?
o   Alde egin baino lehen, itxiko zenuke atea, mesedez? (formalagoa)

I feel (that)...

«Uste dut» besterik ez du esan nahi. Euskaraz modu askotara adieraz dezakegu, «-ren irudipena dut» edo antzeko egitura bihurrietara jo barik.

•   I feel that the greatest reward for doing is the opportunity to do more.
o   Niretzat, egindakoaren saririk onena gehiago egiteko aukera izatea da.

•   Do you feel that you're given enogh time to complete projects?
o   Uste duzu denbora nahikoa eman dizutela proiektuak burutzeko?

•   I feel that I learn more easily when I work with a group.
o   Taldean lan egiten dudanean, errazago ikasten dudala esango nuke nik.

Askotan, «I feel (that)» eta «I think (that)» betegarri hutsak dira. Itzuli barik utzita ere, ez dugu esaldiaren esanahia ezertan aldatzen.

•   I feel that breastfeeding is great for the kid, and wonderful for our bond.
o   Titia emateak on egiten dio umeari, eta on handia bion arteko loturari.

Ikus-entzunezkoak itzultzean, ezin da esan beti modu batera edo bestera jokatu behar denik. Izan ere, oso praktikoa da euskarazko ordaina nahi den bezala erabili ahal izatea (edo jartzea, edo kentzea; edo aurrean, edo erdian, edo atzean), aktoreen berbaldiko etenetara eta berbaldiaren luzerara ondo egokitzeko.

Hizkuntza gaiak

Ezin

Ahozko euskaran denerik entzuten bada ere, aditz intransitiboekin "da" erabili behar dugu, eta transitiboekin "du".

•   Ezin dut liburua ekarri.
•   *Erizainek ezin dute hain bihozgabeak izan.
o   Erizainak ezin dira hain bihozgabeak izan.

Jakina, aditza isiltzen denean, du erabiltzen da batzuekin zein besteekin.

•   Pozik joango nintzateke, baina ezin naiz joan.
•   Pozik joango nintzateke, baina ezin dut.

Hizkerak

Funny

Ingelesez asko erabiltzen da funny. Berez, "barregarri, bitxi" esan nahi du, baina hori baino adiera zabalagoan erabiltzen da.

Pertsonei funny esaten zaienean, euskaraz honelako adjektiboak erabil ditzakegu, zer adierazi nahi den: jator, alai, barregarri, xelebre, grazioso (kolokiala), majo (kolokiala)...

•   She is a very funny woman.
o   Neska horrek bai gatza!
o   Neska horri ez zaio graziarik falta.
o   Neska oso alaia da.

Gauzei funny esaten zaienean, euskaraz jostagarri esatea zabaldu da. Ondo dago, baina ez da aukera bakarra.

•   It's a funny detective film.
o   Detektibe film hori oso ondo dago.
o   Detektibe film hori ikusteko modukoa da.
•   It's funny to fly with my family.
o   Gauza ederra da familiarekin batera hegaz egitea.

Epaiketak

Estatu Batuetako epaiketetan erabiltzen dituzten esapideak honela emango ditugu.












INGELESEZEUSKARAZ
to objecteragozpena izan
Objection!Eragozpena!
Sustained.Onartua.
Overruled.Baztertua.
May I approach the bench?Hurbil naiteke mahaira?
I withdraw the comment(Esandakoan) atzera egiten dut.
to be stricken from the recordaktan ez jaso
for the recordaktan ager dadin

Paperetik ahora

Hots bilkurak

Hitzak ez dira banan-banan esaten, taldeka baino, zentzuaren arabera. Hitz multzoen barruan elkarren ondoko hotsak batu eta aldatu egiten ditugu, berez-berez. Euskara zainduan ere zilegi dira halakoak, ez dugu zertan saihesten ibili. Irakurketaren abiadurak markatuko digu zenbateraino uztartu behar ditugun hitzak eta hotsak.

Horrela, bokal berdinak batu egiten ditugu: ama-alabak idatzi eta [amalabak] esan, ezkerreko ordezkaria idatzi eta [ezkerrekordezkaria] esan. Kontsonanteekin ere gertatzen dira bat-egiteak. Berdinak direnean, bokaletan moduan, bakarra esan ohi dugu: hil lezake [hilezake]; joan nadin [joanadin].

Hots ezberdinak elkartzean, batzuk "eraldatu" egiten ditugu. Esate baterako, aditz laguntzailearen aurrean bait- jartzen dugunean, honelako aldaketak gertatzen dira.

•   bait- + naiz [bainaiz]
•   bait- + da [baita]

Kasu horretan, bait- menderagailuak eragindako aldaketak sistematikoak dira, eta idatzi ere hala idazten dugu: baitzara, bailuke... Beste aldaketa batzuk ere oso sistematikoak dira, hau da, beti egiten ditugu.

•   ez da [ezta]
•   ez zara [etzara]

Beste bilkura batzuetan, euskaldun batzuek aldaketa egiten dute, eta beste batzuek ez. Halakoetan, nork bere ohiturei jarraitzea da egokiena.

•   ez gara [ezkara / ezgara]
•   ez bada [ezpada / ezbada]
•   esan zuen [esantzuen / esanzuen]
•   zuk bai [zupai / zukbai]

Lokuzioetan, ohiturarik zabalena batuketak egitea da.

•   bada [ba]
•   behinik behin [beinipein]
•   bat-batean [bapatean]
•   lehenbailehen [lenbailen]
•   batik bat [batipat]
•   eginez gero [eginezkero]

Ebakerari dagokionez, eta juntagailua oso malgua dugu (eta, ta, da) eta komeni zaigu malgutasun hori erabiltzea, esaldiak natural eta eroso botatzeko.

•   Ehun-da hamar liburu erre ditu suak liburutegian.
•   Alkatearen ondoraino joan-da tiro egin zion.
•   Ibaia zeharkatu-ta gero, oihanean barneratu ziren.

(ASIER LARRINAGA LARRAZABAL Euskal Telebistako Euskara Sailaren burua da)

•   Txosten hau ETB, EDERTRACK, IRUSOIN eta K2000ko euskara arduradunek elkarlanean eginikoa da eta erabili.com-en argitaratu dute edonoren ekarpenak jasotzeko. Beraz, hementxe duzu aukera, irakurle, euskaldun guztion etxeetara iristen den Euskal Telebistaren hizkuntza irizpideetan zure aletxoa jartzeko. Zure ekarpena gaur-biharko euskaldun guztion mesederako izango da, zuretzat eta zure ingurukoentzat ere bai.


Geuk egin ezean, gureak egin dau.